धातु–जैविक ढाँचा विकास गर्ने तीन वैज्ञानिकलाई २०२५ को रसायनशास्त्रमा नोबेल पुरस्कार

सन् २०२५ को रसायनशास्त्रतर्फको नोबेल पुरस्कार जापानका सुसुमु किटागावा, अष्ट्रेलियाका रिचर्ड रोबसन र अमेरिकी ओमार एम. याघीलाई प्रदान गरिएको छ।
तीन वैज्ञानिकलाई सन् १९८९ मा धातु–जैविक ढाँचा (Metal–Organic Frameworks – MOFs) को विकासमा गरेको अद्वितीय अनुसन्धानका लागि यो प्रतिष्ठित पुरस्कार दिइएको हो।

बुधबार स्वीडेनको राजधानी स्टकहोममा रोयल स्विडिस एकेडेमी अफ साइन्सेजका महासचिव हान्स एलेग्रेनले तीनै विजेताको नाम घोषणा गरेका हुन्।

नोबेल समितिका अनुसार ती तीनै वैज्ञानिकले ग्याँस र अन्य रसायनहरू बग्न सक्ने ठूला स्थानसहितका आणविक संरचना (porous molecular structures) सिर्जना गरेका थिए, जसको प्रयोगले विज्ञान र वातावरण संरक्षणमा नयाँ सम्भावना देखाएको छ।

यी संरचनाहरूले मरुभूमिको हावाबाट पानी निकाल्न, कार्बन डाइअक्साइड (CO₂) समात्न, विषाक्त ग्याँस भण्डारण गर्न, र रासायनिक प्रतिक्रियाहरू उत्प्रेरित गर्न प्रयोग गर्न सकिन्छ।
नोबेल समितिका अध्यक्ष हेनर लिङ्केले भने,

“धातु–जैविक ढाँचाले नयाँ कार्यहरूका लागि कस्टम–निर्मित सामग्रीमा अप्रत्याशित अवसरहरू प्रदान गरेको छ।”

---

• रिचर्ड रोबसन (८८ वर्ष) — अष्ट्रेलियाको मेलबर्न विश्वविद्यालय

• सुसुमु किटागावा (७४ वर्ष) — जापानको क्योटो विश्वविद्यालय

• ओमार एम. याघी (६० वर्ष) — क्यालिफोर्निया विश्वविद्यालय, बर्कली

यी तीन वैज्ञानिकले सन् १९८९ देखि निरन्तर अनुसन्धान गर्दै MOF को विकास र यसको अनुप्रयोगमा क्रान्तिकारी योगदान पुर्‍याएका हुन्।

नोबेल पुरस्कार सन् १९०१ देखि २०२४ सम्म ११६ पटक प्रदान गरिएको छ, जसअन्तर्गत १९५ जना वैज्ञानिकहरूले रसायनशास्त्रमा यो सम्मान प्राप्त गरिसकेका छन्।

सन् २०२४ को रसायनशास्त्र पुरस्कार डेभिड बेकर, डेमिस ह्यासाबिस र जोन जम्परलाई जीवनको निर्माण खण्ड (building blocks of life) पत्ता लगाउने र नयाँ प्रोटिन डिजाइन गर्ने प्रविधि विकासका लागि प्रदान गरिएको थियो।

यसैबीच, सन् २०२५ को पहिलो नोबेल पुरस्कार सोमबार मेडिसिनमा दिइएको थियो।
मेरी ई. ब्रन्को, फ्रेड राम्सडेल र डा. शिमोन सकागुचीलाई परिधीय प्रतिरक्षा सहिष्णुता (peripheral immune tolerance) सम्बन्धी खोजका लागि सम्मान गरिएको हो।

मंगलबार, भौतिकशास्त्रतर्फको पुरस्कार जोन क्लार्क, मिशेल एच. डेभरेट र जोन एम. मार्टिनिसलाई उप–आण्विक क्वान्टम टनेलिङ सम्बन्धी अनुसन्धानका लागि प्रदान गरिएको थियो।

• बिहीबार: साहित्यतर्फको नोबेल पुरस्कार

• शुक्रबार: नोबेल शान्ति पुरस्कार

• आगामी सोमबार: अर्थशास्त्रतर्फको नोबेल पुरस्कार

नोबेल पुरस्कार वितरण समारोह डिसेम्बर १० (अल्फ्रेड नोबेलको पुण्यतिथि) का दिन स्वीडेनमा हुनेछ।
नोबेल स्वीडेनी उद्योगपति र डायनामाइटका आविष्कारक थिए, जसको निधन सन् १८९६ मा भएको थियो।

#NobelPrize2025 #ChemistryNobel #SusumuKitagawa #RichardRobson #OmarYaghi #MetalOrganicFramework #MOFResearch #ScienceNewsNepal #RoyalSwedishAcademy #Stockholm #NobelLaureates #ChemistryInnovation #NepalNews #ScientificAchievement