लघुवित्तको पहुँच देशभर: ६० लाखभन्दा बढी सदस्य, ९५% महिला सहभागिता

नेपाल राष्ट्र बैंकको माइक्रो फाइनान्स इन्स्टिच्युसन सुपरभिजन विभागको पुस २०८१ को अन्त्यसम्मको अस्थायी विवरणमा आधारित छ। यो विवरण अनुसार देशभरि फैलिएका दुई प्रमुख लघुवित्त संस्था – निर्र्धन उत्थान र अभियान लघुवित्तको समग्र गतिविधि र पहुँचलाई प्रतिबिम्बित गरिएको छ। दुवै संस्थाले संयुक्त रूपमा देशका ७७ जिल्लामा सेवा विस्तार गरेका छन्, जसले लघुवित्तको पहुँचलाई व्यापक बनाएको छ। निर्र्धन उत्थानको सेवा ७७ जिल्लामा पुगेको छ भने अभियानको सेवा भने २१ जिल्लासम्म सीमित रहेको देखिन्छ।

कर्मचारी संख्याको हिसाबले निर्र्धन उत्थानमा १,११६ जना र अभियान लघुवित्तमा १८४ जना कार्यरत छन्। यिनको समग्र विवरण अनुसार कुल कर्मचारी संख्या २१,६०० पुगेको छ। शाखा संख्या पनि उल्लेखनीय छ – निर्र्धन उत्थानसँग १८५ शाखा छन् भने अभियानसँग ६० शाखा छन्, जसको समग्र संख्या ४,९९६ पुगेको छ। यी शाखाहरूबाट ४,६३,४६३ वटा सेवा केन्द्रहरू सञ्चालित छन्, जसले ग्रामीण क्षेत्रका नागरिकहरूलाई वित्तीय सेवा प्रदान गर्दै आइरहेका छन्।

लघुवित्तमार्फत सृजित समूहहरूको संख्या १४,४०,२११ रहेको छ, जसमा निर्र्धन उत्थानका ४९,८१० समूह र अभियानका ६,४९६ समूह रहेका छन्। यी समूहहरूमा आबद्ध सदस्य संख्या कुल ६०,९७,०८१ रहेको छ। यसमा निर्र्धन उत्थानबाट ३,९९,७७८ र अभियानबाट ३२,८३७ सदस्य समावेश छन्। सबैभन्दा महत्वपूर्ण पक्ष भनेको महिला सहभागिता हो – कुल सदस्यहरूमध्ये ५८,५४,११८ जना महिला छन्, जुन करिब ९५ प्रतिशत हुन आउँछ।

सक्रिय कर्जाग्राहीहरूको सन्दर्भमा, निर्र्धन उत्थानमा १,८३,६४३ र अभियानमा १८,०१९ जना गरी कुल २६,८९,०४५ जना छन्, जसमा पनि महिलाको संख्या २५,८२४७१ रहेको छ। पुरुष कर्जाग्राही भने १,०६,५७४ छन्। यसले स्पष्ट देखाउँछ कि लघुवित्त संस्थाहरू ग्रामीण महिलाहरूलाई सशक्तिकरण गर्ने महत्वपूर्ण माध्यमका रूपमा स्थापित हुँदै गएका छन्।

यस विश्लेषणले देखाउँछ कि नेपालको लघुवित्त क्षेत्रले आर्थिक समावेशीकरणमा विशेष भूमिका खेलेको छ। विशेषगरी ग्रामीण महिला समुदायको ठूलो सहभागिताले लघुवित्त कार्यक्रमहरू सामाजिक रूपान्तरणमा पनि सकारात्मक प्रभाव पारिरहेका छन्। संस्थागत दृष्टिकोणले हेर्दा, निर्र्धन उत्थान र अभियान लघुवित्तको संयुक्त प्रयासले देशभरिका लाखौं परिवारलाई वित्तीय पहुँचमा ल्याउन मद्दत गरिरहेको छ।