नेपालको आयात प्रवृत्ति: घटबढले भरिएको सात वर्षको आर्थिक यात्रा

गत सात आर्थिक वर्षको तथ्यांकले नेपालको आयात प्रवृत्ति निकै उतारचढावपूर्ण रहेको देखाउँछ, जुन विभिन्न आर्थिक नीतिहरू, अन्तर्राष्ट्रिय बजारको अवस्था, तथा सरकारद्वारा अपनाइएको आयात नियन्त्रण नीतिको प्रभावमा आधारित छ। आर्थिक वर्ष २०८०/८१ (2023/24) मा नेपालको कुल आयात १३ खर्ब ९ अर्ब ५० करोड रुपैयाँ पुगेको छ। यो अघिल्लो वर्षको तुलनामा केही सुधार हो, जब आयात ११ खर्ब ६७ अर्ब ४० करोड रुपैयाँमा झरेको थियो – विगत सात वर्षकै सबैभन्दा न्यून विन्दु।

आर्थिक वर्ष २०७४/७५ (2017/18) मा आयात ११ खर्ब ९६ अर्ब ८० करोड रुपैयाँ थियो। त्यसपछिका दुई वर्षमा लगातार वृद्धिदर देखियो, जहाँ २०७५/७६ (2018/19) मा १५ खर्ब ३९ अर्ब ८० करोड र २०७६/७७ (2019/20) मा १९ खर्ब २० अर्ब ४० करोड रुपैयाँ पुगेको थियो। यो वृद्धिमा निर्माण सामग्री, उपभोग्य वस्तुहरूको आयात तथा भौतिक पूर्वाधारका लागि आवश्यक वस्तुहरूको बढ्दो मागले मुख्य भूमिका खेलेको थियो।

तर, COVID-19 महामारीपछि आयातमा कमी आउन थाल्यो। २०७७/७८ (2020/21) मा आयात १६ खर्ब ११ अर्ब ७० करोड र २०७८/७९ (2021/22) मा १५ खर्ब ९३ अर्ब रुपैयाँमा झर्‍यो। महामारी, आपूर्ति प्रणालीको अवरोध, तथा आयातको लागतमा वृद्धि हुँदा यो गिरावट आएको हो।

सबैभन्दा ठूलो गिरावट २०७९/८० (2022/23) मा देखियो, जब सरकारले विदेशी मुद्रा सञ्चिति जोगाउन तथा व्यापार घाटा कम गर्न कडा आयात नियन्त्रण नीति ल्यायो। त्यसै कारण आयात ११ खर्ब ६७ अर्ब ४० करोड रुपैयाँमा सीमित भयो। यद्यपि, २०८०/८१ मा आयात पुनः बढेर १३ खर्ब ९ अर्ब ५० करोडमा पुगेको छ, जुन केही सुधारको संकेत हो।

यस उतारचढावले नेपालको विदेशी वस्तुहरूमा निर्भरता, आन्तरिक उत्पादन क्षमताको अभाव, र आयातमा अत्यधिक खर्चको समस्यालाई उजागर गर्छ। दीर्घकालीन रुपमा नेपालको अर्थतन्त्र सन्तुलित बनाउन आयात प्रतिस्थापन नीति, घरेलु उत्पादन प्रवर्द्धन र औद्योगिक पूर्वाधारको विकास अपरिहार्य देखिन्छ।